Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

TITA TIIKIHUAYE MI MIIYA

MICAELA: Cirilo, ¿urrimayatsikari petiotarrey?.
CIRILO: Hou Micaela, uaye tekumemete wa'uyeyari waniu nemekawiwienikekay nepura' uawaruwakay.
MICAELA: ¡Ha yuri! titayarikutsu muku pumu'iya
CIRILO: ¿Titayarikuta Mica?.
MICAELA: Muku'uayepuweyiya pumuy'ya.
CIRILO: Muku uaye tekumemeterrekua wepimuy'iya.
MICAELA: Muku uaye na'ime putikuiwe, iteurite, tekumemete, teuteriru ruka eku a etsie tiunake
aturiyari wa'etsie tiuna wekaniukuiveni.
CIRILO: Kamutsu re'imeputa urrimayatsica neputiu'ni ne'hetsie tiunaje uaye.
XIKA PE TIUKA HUAYEMANI AIXI PERE AKUNATI      

BERTHA: Cirilo, ¿urrimayatsikari petiutarrey?
CIRILO: Awaiku, mupau nepura'uawaruwakei uaye waniu nepetawiwienikekai muta Micaela
netiuta ima'iyarru.
BERTHA: ¿Titayarikuta?
CIRILO: Muku uaye plaguicidas wemote'iteruwa sepa
BERTHA: Kehapai
CIRILO: Mutumuani, arritsiqui, ateta, asurita, aurrita rukatiunaque yu'anuari puyeyani mupau
a'iyaritsiepay puye'ani yatumupau peputitakuini.
BERTHA: ¡Kari kuinie putimuy'ya muku uaye!
CIRILO: Hoou muku uaye ruka pe'ukumayuani, atrrie, kamirrate atsu'soi'me pe'anakatutu, roperero
atsuime, rapaturri amutsutsuí tsie pe'euwetu a etsise tiunaku.
BERTHA: ¡Hetsi! teiwalirri metsatsie wemeta'arra pau meti arrerey'yatu papayani.
CIRILO: Kamutso urrimayatsika re'imeputa nepuku'twauni uaye muka'ayukumauwatsie.
NEUKA MAIMAWATI TAMI NEUHATI EKUATU

MACAELA: ¡Ya'rrekua pereukuiematu pemuye'arre!
PEDRO: Nepureta'urrimayatarru uaye nepekumatua ti'uayemawame boma petarikai ayumieme
naitu nepetayunarru.
MICAELA: Kamutsu re'ya acamirrate quetinanuti una quene'uwamie.
PEDRO: Metakuta nerrabatikuque neutiuwa titayari iku pa'itu penetinu'a.
MICAELA: Panatsikuta pekarakumate ruka muku uaye, aurrita, atsurita, ateta rukatiunaque
pekaniumuweni.
PEDRO: ¡Hari, hari! ¿quenenetiecua merrine'uwani?
MICAELA: Ne'neukametsi ti'ekua, pe'etiuwame pekanetiecuamuku hí ena rapuni canakani.
PEDRO: ¡Kuinietu eku pemunetieya!
MICAELA: ¡Eku karikuinie pepure'ularrie!
AIXI ANEKIA NEUKAKUKUTSITI

MICAELA: Bertha, Bertha, ¡muwa turi memoye'uwani pepukawapituaka!.
BERTHA: ¿Titayarikuta?
MICAELA: Tame reunión te anukuneta tepute'etarratuarie, uayete mutiuyepinetsie vaniu pukati'ipiture
muku uayeta'etsie putikunanake.
BERTHA: Muku uaye utaputa mutikupine tameta uwaputa teteku'ipite que paututuri heku pepai en      
MICAELA: Muku uaye eka pita'enitsituwa muku ruka'anuka'ieni putiu takuine
BERTHA: Kamutsu ta patrón mupau teputeta'uawe kita uaye mutiuyepinetsie poka'tatsiautanu'awani.
MICAELA: Naime auye airruputiuta tewqarri, meta turi, ikuai "ha" mukatiuyepinetsiepaitu.
BERTHA: ¡Hari, hari, kuinietu eku peputirrarrata
MICAELA: Muku uaye kuinie pumaya rukara'etsie tiunake.
XIKA WAIRIYARIKA PANAYEWENI TA WERIHUAYE PEUKAKIMAIWANI

PATRON: ¡Cirilo, ketine'urrimayakari a turiyama wa'amatu tomatikene'inunení!
CIRILO: ¡Neurrey'tsu rikeke uaye puwiwiyaneka'i tepukate'amate quemu'ane mukawiwiya.
PATRON: Uaye lannate mutitewa pukawiwiya aririna'itu puwawaki.
CIRILO: Neurrey patrón, nemupau neputio'tahuawarie rukawaniu auya lannate ukawiwiyani utatukari
ankayayuké mutiuta'urrimayata puyuwe.
PATRON: ¿Titayarikuta?
CIRILO: Muku uaye plaguicidas wemute'iteruwa kuitu pukaye'iwe utatukari ankayayuke puta'eque.
PATRON: Heku Cirilo waukawameku peporakumate.
CIRILO: ¡Hoom hechiwa nenepurakumate yanepa'ine.
PEUKA HAREKA HUAYE MAYEMANELSIE

MICAELA: ¡Juanito, muku kene'ayewani!
BERTHA: ¡Kene'ayewani sepamutiwa'ikane chikaniu'tewiniakurri!      
MICAELA: ¿Tirarikuta, muku putello uayemayemane kaniwa'ikaneni nuka tiutakuine?      
BERTHA: ¡Matsiri muku mayewaki!      
MICAELA: Muku'uaye kananukuweka akurri, ayumieme putello au'erietu kapumayu'iwa yatuni mana
"ha" ariwame kapu'anuiwa.
BERTHA: Kamutsu tapatron mupau teputeta'uawe naíme potellote pukute'urru aquewa metu'iriayarie
na'íme muwapaitu peyetuani.
MICAELA: Kamutsu iku putello neputara rewitu tawari'ikumayuani.
JA ARIWAME KE NE JARETI

MICAELA: ¡Cirilo! ¿peretuari?.
CIRILO: ¡Huu, kuituwa nepunuani!.
MICAELA: Pepukaratutuma'iyani "haku" pepeta'iwauni.
CIRILO: Ke'aneme "ha"pepurrata kuta?
MICAELA: "Ha" airrumu'ane ariwame garrafóntsie muyemane weputatsiyetu'irieni.
Karipepuka'a'eriwa aiku wa'atu "ha" arra'aneme te'aretu canal tsiemieme
tepute'utikuikuinirru.
CIRILO: Auo Micaela, ayumiemetsuriku patronitsua neneuyani muku'urirrua "ha" airru'aneme
mutatsiyetu'irieniku.
MICAELA: ¡Neurrey! ¡neurrey! a'inua kenatutu.

LOCUTOR: TEYUN'ITU E'SERI TEPERRE'IYA "HA" A'IRRU ANEME TE'ARETU TEMUTE'URRIMAYAKA, AIRRUPU'ANE REME.      
TE'URRIMAYATAMETE RUKARRETEUTIRRATAMERRI AKURRI REKATETA'RRIMAYA YUNAITU AIRRU RETEAU'ERIETU REMUTETA'AYEWAKU.
XIKA PEUTSIKUAKIEKA KENEUHATAHAITA

BERTHA: ¡Micaela! pepukati'erie Pancho mu'ienerreykua nenemura'ariwa rua'ari
yuturreri a'eribatu muyuane.
MICAELA: ¿Titayaritkuta eku'yapera'ine?
BERTHA: Riketi'urrimayatu uaye kumauwatu plaguicidas puyuyukakai, kuariyatu, ka'auwa'uretu,
waniu yuriepana pei'yekuku'inekai meta au'ayamuto.
MICAELA: Muku tawekame peti'erie, uaye etsiena tiunakeku kani'aneni yakanimayaka uaye
rukara'etsie tiu'nake.
BERTHA: ¿Titari muku petirrata?
MICAELA: Muku a'rite chikanitipeperemuku tsiere amo'hó metsi'okukuinetu.
BERTHA: Nemupau tepura'eriwa Pancho muku kuiniya na'ime puka'erre'iya.
MICAELA: Ruka uayera'etsietinunake yakanimayaka Pancho yamure'u'erie uayematu kaniuta'ineni
re'iya tiyuayemawametsua canimieni uaye ketitewakame mekumauwakai kaneitarratuamuku.
BERTHA: ¡Rua'uy Pancho rukakayuta'aita kuituwa caniumuwni!
NIE XIKA PETI KUYENI XEIMIEME KE NE MIE TIYU HUAYEMAWAMETSIA

PANCHO: Neri, tirrao...¡neritawari uaye awa'iku nepuka'ekumayuani kuinie putikuiniya.
PATRÓN: ¿Titayari nemetakuta mu'irra uaye nekuma'uwa nekatitakuiniwe?
PANCHO: Ruka atsietiunake pekatiniutakuiniweni.
PATRÓN: ¿Mukuta titakuiniyayari petirrata?
PANCHO: Muku kuiniya tepurrata purata'arriya reiwiyari anuyeyayó, yatuni re'imetseri anukayayu,
ruka waukawara'etsie tiunake puka'anayeweniritawari
PATRÓN: ¿Tita kuinillayari petirrata eku?
PANCHO: Kuiniya titewatu purata cancer, yatuni ka'uye'iwetu mayani meta ukarawetsirri
watsitsitsie cancer. Waru'ta'arriya arikeke waniwema wetekukuyetu weputinunu'iwa.
Iku uaye putiyukuku'ine yuanuari puyeyeika mupaututo naíme puratanuni.
PATRÓN: ¿Akewayeme purakuine?
PANCHO: Rukara'etsie tiunake uki kanuariwetu payani, taniwema, tateukarima weputetikuikuine.