Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

¿QUÉ SON LOS PLAGUICIDAS?

MICAELA: ¿Liilo ah siahniun chum?
CÍRILO: ¿Queela cuuhñinna ñaa chicai taata, nuuñun ihcan?
MICAELA: ah riaasian lliidiibaña.
CIRILO: ¿Taa nubaa mica?
MICAELA: Chi veneno cuaa taahta cum, taah icuaa. Chuuan ñaa caañia.
CIRILO: Tahtdiisiaa ñaah siiania bichi cuaa.
MICAELA: Taah dtaah ñaa siaania tdiicui ñaa ielaa ñaallubi, taah siaania ña llubi saani, taah siaania miioo,
seeo taah tdiicui naavehoo.
CIRILO: ¡Antdioohch! Tuusaa nan tduucui inca chun, ña cooh lli.
VIAS DE ENTRADA Y EQUIPO PROTECTOR

BERTHA: Liilo ¿aah ñiiun chum?
CIRILO: Cooh ñaa, isiahna ñaa caatiai taahta, taah queela isaah tdiicocoha inñi.
BERTHA: Taanubaatuuhsaa.
CIRILO: Taa saa, chiisi taahta, cuu saa venenain.
BERTHA: ¡Taa nubaa tuusaa!
CIRILO: Veneno ñaa cuu yuchi ah tiicuii, cuu quea chhiitio a lluo a lolollo a lliquicuuñoo.
BERTHA: Taa lliidiibaa
CIRILO: Taatun ñaah caain, ña taa chiicao veneno, chicaoo ñah nooh, ñah cuhtaaca tdao, ña cuh tacaa
noh ah sooh cuusabibao.
BERTHA: Iijo taatun naun tiaisian nun lloo.
CIRILO: Baa naanduucui chum, ñaa nun chaa.
LAVAR MANOS Y ROPA

MICAELA: Cuuntdeh taacaun basiun, aah tiquiñin.
PEDRO: Sptoo ichicaa yuu, ñaa na chiicai veneno taa mochila tia tiañaa.
MICAELA: Baa tuusaa, taba quii saamaun, taacuan cuchiiñiun.
PEDRO: Taa tduutain tiia saatu.
MICAELA: Tiaa liu quetdaa, ahcoo tdeeun ña veneno quea lluo, lolollo, chhitio, taa tdiicui lliquicuñoo,
ta cuu caañia mioo.
PEDRO: Sia siaabaa, tdaacatiun saamaitaanchhichii. Ta ani yuichi.
MICAELA: Cooh tiaa, taa siaallaa ñaah ichhigtiun, minmiun tdacatiaun tdahun, sin nahma.
PEDRO: ¡Taanun tdaataunt!
MICAELA: ¡Ah tiaa cuuchhii!
DORMIR EN SITIOS NO COMTAMINADOS

MICAELA: Beta, beta, icuaun ñaa cuusuu naabali ihcan.
BERTHA: Taa ñaasian, nubaa queela.
MICAELA: In ñaa tdaatunna, icachiina ñaa lliidiibaa ñaa cuusoo nuu in baa veneno, tdiicuii taata ñaa cuchunna nun saachunna tdaaquio chhicoa taa saani yohco veneno.
BERTHA: Taa nubaa taata indiacaa tdiacan tantdiuyoo, taa ñaasian cuuña cooh cuntdaaintyo.
MICAELA: Taa veneno quindtoa nun taahchi ta mioo quinh chhicoa.
BERTHA: Taaht usa taa nahcaho sin sptoo, taa naahncaaco ñaa icuuso nu in veneno.
MICAELA: Ta naachiicabaraña insio nun naa baali, ta saani nun quiiti, ta na coho chum nuncuin baaña matdiaa sin llaavi, naa icoho yaatia nun in ñaa cahsiao taa biaabi nun in ticui.
BERTHA: Isiaba, isiaba, coho caah ñaa tduuniun.
MICAELA: Taa naa saanuin miin, chii ñantdaa i lliitdiibaaña.
PELIGRO EN REINGRESO

PATRON: Liilo, cuandtadiibi siin nanbeun saaqueun tiinannuuñun ichan.
CIRILO: ¡Tiaazoun cahin,' yuu saaisini saa iqueeta in hora, ñaa isiatiana veneno, taa cooh
siihni ñaa ichiicaana.
PATRON: Hichicaana lannate, suu siaa intdayabaña.
CIRILO: hmy stoi, siin yuh icachina, taatu ichicaana lannate, tduuhtan yaa uubi quiibi,
taaba na cuuh quibi tdii na_ cuba quibi saachun.
PATRON: ¿Taa ñasian nuubaa?
CIRILO: Taa nuuba veneno cuuntdea ubi chhicoaa uuna hora.
PATRON: taa isinitdiibaun liilo.
CIRILO: Taa dtaa tditstaa.
ENVASES VACÍOS

MICAELA: ¡Juan liu saallañastan!
BERTHA: ¡Sallaara naa cuustiquira, tiaa liu cuuh tiasian!
MICAELA: Taa dtiicaun, taatu sisiquiisi siin iin sooh ñaah ñun veneno.
BERTHA: ¡Suu taatu coohbaña tiisiani!
MICAELA: Tdiicutu baa veneno quintdoa taah tiia taa saa venenao, ñaahcan taatun sooh ñaah
ñuuhn veneno icuu cuuchoa, taa biibi ñaa cuuñun tiicuii cooh.
BERTHA: Ah taatu saa taah naa cuun cahacooh nuun sptoo taah ñantdaquindiicuira dtii,
ñaa isitianun icaan, taa naa saadtiicocoraña nun isinraña.
MICAELA: Yuu naa saai in llabi sooh ñaa iisiqui Juan liu, taabaña saa ñiinna icuchunnaña.
AGUA POTABLE

MICAELA: ¿liilo ah siaa cuun siin stop?
CIRILO: Uun biitiunba tdiicocoi
MICAELA: Intdaatohsun siaa ticuii.
CIRILO: ¿tdii tiicuii?
MICAELA: Ñaa tduusia naah cuanan ticutiiña cuuh taata ñañun garrafon. Tduucuuniñun ñaa cuia iyao Icuubi tdiicuio' saata ña isio Ticui chhichi .
CIRILO: Dtaa quela, taa ñaacan cuu ñaa cundtatuin siin sptoo, chii minra siaa ticui ñaa ñun garrafon.
MICAELA: ¡Tiasoo! ¡tiasoo! cuuñii chihitaun.

LOCUTOR:  Tdiio cuumin ñantdaa, dt aaquinho tiicuit baa
Naahtdaatun baao siin sptoh, taiquisiao saachuo. ¡taa cum inñabaa ñaa cucuu tdiicuio!
SÍNTOMAS DE INTOXICACIÓN AGUDA

BERTHA: ¡Quela ¿ ñaa caaun? Panchu siicahnunsiichara, taah yuu caain aa cua siia ñaah tdiiacara.
MICAELA: ¿Taah nuubaa caun ñasiaan?
BERHTA: Saa chii taa tdiiribee, taa siaa ichicara veneno isiñinra ñaa cuaanra tdiiai saara,
caana titinra, icuitara, ubi tisinra, taa cuuñi tdusiara.
MICAELA: ¡Ñaa tiasii, ñaa coohña ! ñancah cua in cuee ñaa tuubi siin veneno, cuuh cucua incaa cuee,
ñaa uubi chhinio uubi dtiicao.
BERTHA: ¿Taa ñasian ñaa cuaa?
MICAELA: Ñaa can cuaa, ñaa taa tduuliunna, taasaa ni cuu tduua In cuee.
BERTHA: Taa yuu cooh caahn ña panchu, cooh ñiinñaaunra
MICAELA: Taa sintoma cuu tdaasaaña miian, ah dtaacastanña taaña seguro chaa cuaa, ñaa veneno
isaa sin Panchu taa naa cunra ñaanuumi, taacanra sin medico, quibi taata ñaa chiicara.
BERTHA: Tdaabi chaa panchu, taatu na intdeenara tah cuura.
SÍNTOMAS DE INTOXICACIÓN CRÓNICA

PANCHO: Cooh sptoo , ña yuu ichicabai taata taah lliidiibaaña.
PATRON: Taah nunba yuu cooh ñantdoi.
PANCHO: Baa suu cooh cuu caabira taatun yuu, isiinio aah cooh ñinra in cuee chhini.
PATRON: Ñaacuu ñaasian, ¿ñaacuu ñaa uhbi chhiñin?
PANCHO: Cua intundoo ñaa cuuh tiaaco, taa ñaa yoo cuaa incuse ñaa tdaatuubi nun siaa cua yoo,
a cuiaa, ñaa chiicao veneno taa cuaa incue ña llitdiibaa, taa cooh taahtaña.
PATRON: Taatun dtii cueeh.
PANCHO: Quitdoo yuuhtuna a saaña cueh cance taatun naah ñaa caañi cuee cancer taatun
nahña caañi cue tdiicaana a seena cohcacu baa. Ñaah taahta caahñi cue miio,
taah saani saantdibia tiaa
PATRON: ¿dtii yoho?
PANCHO: Cuu caañi cuee cancer miio ñah cuuh tdiibio, taa saani tduuchaa ñaah caana tiia, ñah nanñi
espermatezoide in saana cuuh cuuyuhtuo, a saani cuuh tduucuiti ti1sao taañi seeo,
taa saani seeñaañoo.